Gaiplik kararı, ölümcül bir tehlike içinde kaybolan veya uzun süre iletişimsiz kalan ve ölmesi beklenen bir kişinin yasal olarak bağlayıcı kişiliğinin mahkeme kararıyla feshedilmesidir. Yokluğuna tek kişi karar veremez. Ölümcül tehlike içinde kaybolan kişinin kaybolmasından bir yıl sonra taraflar mahkemeye başvurabilirler. Uzun bir süre boyunca bir mesaj alınmazsa, taraf, son mesajın tarihinden beş yıl sonra mahkemeye şikâyette bulunabilir. Bu, bölge mahkemesinde Türkiye’deki son yerleşimden önceki kesin davadır. Gaipler altı ay arayla iki sunumdan önce kararlaştırılamaz. Başka bir deyişle, yargılarını ve sonuçlarını kişinin kaybolduğu günden itibaren taşır.
Evlilik, ayrılma kararı ile kendi kendine bitmez. Gaip karısı, gıyabında müştereken veya ayrı bir dava açarak evliliğin iptali için başvurmalıdır. Evlilik feshedilmezse hukuken devam etmiş sayılır ve sağ kalan eş çocuk doğurursa çocuğun babası gaip olur ve koca olarak kalır. Evlilik fesh edilirse dahi 300 günlük farz edilen babalık süresi evliliğin sona ermesinden itibaren 300 gün içinde doğan bir çocuğun babası eski eşten sayılırken, ölüm tehlikesinin başladığı tarihte başlar.
Gaiplik Kararı Verilmesi
Gaiplik kararı verilmesi gaibin mirası kendiliğinden açılır. Ancak, gaip olanın mirası, teminat karşılığında mirasçıya intikal eder. Ölümcül bir tehlike içinde kaybolması halinde, mülkün tesliminden itibaren 5 yıl, daha uzun süre duyulmaması durumunda, son mesaj tarihinden itibaren 15 yıl, her halükârda, gaibin 100 yaşında kadar devam eder. Mirasçı iyi niyetliyse ile elinde kalanı verebilir.
Kıdemli mirasçılar varsa, iyi niyetli kişilerin söz konusu feragat yükümlülüğü, miras nedeniyle tazminat talep etmeye esas olan zamanaşımından kıdemli hak sahibine karşı feragat yükümlülüğüne tabidir. Hakiki (mülkiyet sahibi) kullanıcılara karşı geri alım talebinde bulunmak için zamanaşımı süresi, davacının, davacının hakkının rüçhan hakkı olduğunu ve davalıya ait olduğunu öğrendiği tarihten itibaren bir yıl, her halükârda ölüm tarihinden itibaren on yıldır.
Gaiplik Kararı Ne Zaman Verilebilir?
Bu kararın verilebilmesi için kişinin hayati tehlikede olması ve ortadan kaybolması veya uzun süredir kayıp olması gerekir. Herhangi bir tehlikeli olayda kaybolarak gaip olamazsınız. Kaybolma, büyük bir ölüm tehlikesi altında gerçekleşmelidir. Kayıp bir kişinin ölümüne yol açabilecek tehlikeler kanunda belirtilmemiştir. Bu nedenle yargıçlar belirli bir davada ölüm riskinin olup olmadığını değerlendirir. Ölümcül tehlikede kaybolma örnekleri; bir savaşta kaybolmak ve tehlikeli bir yerde kaybolmak, denizde batan bir gemide kaybolmak, bir uçak kazasında kaybolmak, bir depremde kaybolmak veya bir yangında kaybolması gerekir.
Diğer bir durum ise bir kişinin sesinin uzun süre duyulamamasıdır. Bu durumda kişi genellikle olması gereken yerde değildir. Üstelik nerede olduğu bilinmiyor ve uzun süredir kendisinden haber alınamıyordur. Tek sorun, kişinin hayatta olup olmadığıdır. Yine bireysel vakaya özel değerlendirmeler hakimler tarafından yapılır. Kişiden uzun süre temas yoksa ve durum belirli sebeplerle açıklanabilir. Bu kişi için gaiplik kararı verilemez. Örneğin kocasıyla tartışan bir kadın bulunduğu şehri terk etmiş ve uzun süredir kendisinden haber alınamamış olabilir. Yani sırf bu örnekte olduğu gibi iletişime geçemiyorsunuz diye gaiplik kararı veremezsiniz.
Gaiplik Kararı Ne Kadardır?
Gaiplik kararının bir diğer ön şartı ise belli bir sürenin geçmesidir. Kanun koyucular, gaiplik nedenine göre bu süreyi farklı belirlemiştir. Bunun nedeni, ölümün eşiğinde kaybolduğunuzda ve uzun süre temasa geçmediğinizde ortaya çıkan kaybolma olasılığının ölmüş olmasıdır. Bu nedenle, ölümcül tehlikede kaybolmak için ayrılan süre, diğer durumlar için ayrılan süreden daha kısa tutuldu. Bu süreler Türk Medeni Kanunu’nun 33. maddesinde belirtilmiştir.
Öncelikle ölümcül bir tehlike içerisinde kaybolma durumunda geçmesi gereken süreye bakacak olursak bu süre şöyledir: En az 1 yıl olarak ifade edilir. Bu bir yıllık süre asgari süre olarak kabul edildi. Bu nedenle gaiplerin dönmesini bekleyenler daha uzun süre bekleyebilirler.
Bir yıllık süre geçtikten sonra, her zaman mahkemeye gaiplik dilekçesi verebilirsiniz. Bunun için bir zaman sınırı yoktur. Tehlikeli olayın meydana gelmesinden veya tehlikeli olayın sona ermesinden itibaren bir yıl hesaplanır. Örneğin, bir uçak düştüğünde. Bu durumda süre kaza gününden itibaren olacaktır. Ayrıca sel gibi belirli bir zamanda meydana gelen ve biten bir olay varsa; bu durumda son tarih selin bittiği günden itibarendir.
Gaiplik Kararını Hangi Mahkeme Verir?
Bir kimsenin gaipliğine karar verilebilmesinin bir diğer şartı da ilgilinin mahkemeye başvuruda bulunmasıdır. Mahkemeler tek başına hareket edemez. Menfaat sahipleri; hakları ölüme konu olan kişilerdir. Başka bir deyişle, kayıp bir kişiye karşı ihmal tespiti yapılması halinde belirli haklara sahip olan veya mevcut yükümlülüklerinden kurtulan kişilerdir. Örneğin; bu kişiler, kayıp kişinin eşini, atanmış yasal mirasçılarını ve gayrimenkuldeki hak sahiplerinin menfaatlerini içerir.
Vasiyetname lehdarları, vasiyetçi ile ortak mirasçılar ve gaiplik nedeniyle mirasa ortak olamayanlar da ölüme hak kazananlar arasında yer alır. Etkilenen kişiler ilgili yetkili mahkemeye başvurmalıdır. Yetkili bir mahkeme, kaybolan hakkında gaiplik kararı verecektir. Gaiplik durumu bu karardan sonra sonuçlarını doğurur.
