Cıva Zehirlenmesi Nedir? Tedavisi Nasıl Yapılır?

Cıva, hem insanlar hem de ekosistemler üzerinde toksik etkiler gösteren bir elementtir. Metalik cıva, parlak ve gümüş renginde, kokusuz ve oldukça uçucu bir formdadır. İnorganik cıva genellikle tuz formunda bulunur; en bilinen çeşitleri arasında cıva klorür, cıva fulfimat ve cıva sülfür yer almaktadır.Bu cıva tuzlarının ağız yoluyla alınması durumunda vücutta ortalama yarılanma ömrü yaklaşık 40 gündür. Cıvanın başlıca organik bileşikleri metil, etil ve fenil cıvadır; çevreye en yaygın şekilde yayılan form ise metil cıvadır. Yarı ömrü 40 ila 50 gündür. Cıvalı termostatlar, barometreler, floresan lambalar, akış ölçerler, laboratuvar ve endüstriyel termometreler ve vücut termometreleri, tansiyon ölçerler, piller ve higrometreler vb. araç ve gereçlerde mevcuttur.

Cıva, çok düşük dozlarda bile etkili olabilen güçlü bir sinir sistemi toksinidir. Doğrudan merkezi sinir sistemi ile böbrekleri etkiler. Gelişimsel gecikmelere, motor beceri bozukluklarına ve beyin fonksiyonlarında aksaklıklara yol açabilir. Uçucu bir madde olduğundan, renksiz buhar halinde havaya karışarak solunum yoluyla vücuda girebilir ve bu da onu son derece toksik hale getirir.

Cıva Nerede ve Nasıl Depolanır?

Cıva vücudun aşağıdaki organ ve dokularında depolanır ve depolanan miktara bağlı olarak o organ veya dokunun fonksiyonlarına müdahale edebilir.

• Beyin
• Periferik Sinir Sistemi
• Akciğer
• Tiroid
• Göğüs
• Kalp Kası
• İskelet kası
• Böbrek
• Adrenal bez
• Tükürük bezi
• Karaciğer
• Anne Pankreas
• Bağırsak hücreleri

Metalik cıva, vücuda alındıktan sonra genellikle inorganik cıva tuzlarına (Hg) dönüşür ve bu şekilde vücuttan atılır.Bu atılımın büyük bir kısmı idrar yoluyla gerçekleşir; bununla birlikte dışkı, ter ve tükürük gibi yollarla da vücuttan uzaklaştırılabilir. Vücuttan tamamen atılma süresi; alınan cıva miktarına, vücutta nerede depolandığına ve bireysel metabolik özelliklere bağlı olarak birkaç gün sürebileceği gibi yıllar da alabilir.

Organik Cıva Zehirlenmesi

Nadir olarak görülür ve tehlikelidir. Metil cıvanın deri yoluyla veya soluma yoluyla yutulması sonucu oluşur. En şiddetli örnekler Minamata felaketinde ve Irak’ta bulundu. Cıva ile kirlenmiş deniz suyunda yaşayan deniz ürünlerinin tüketimi, cıva zehirlenmesinin başlıca nedenlerinden biridir. Bir diğer önemli kaynak ise metil cıva ile işlenmiş tohumların tüketilmesidir. En sık rastlanan zehirlenme yolu ise cıva buharının solunmasıdır. Buna karşın, cıva tuzlarına bağlı zehirlenmeler daha nadir görülmektedir.

 Belirtiler;

• Solunum semptomları: Genellikle cıva buharının solunmasının sonucudur.
• Öksürük
• Nefes darlığı
• Pulmoner ödem
• Titreme ve titreme
• Şiddetli halsizlik
• Soğuk algınlığına benzer semptomlar
• Gastrointestinal semptomlar
• Karın ağrısı

Cıva Zehirlenmesi Sonuçları

Cıva zehirlenmesinin durumunda temasın kesilmesi önemlidir. Ancak cıva vücuttan atılması gerçekleşse bile özellikle sinir sistemi ve bağışıklık sistemi bozuklukları devam edebilir. Selenyumun cıvanın uzun vadeli etkilerini tersine çevirebileceği de bildirilmiştir, ancak bunun için yeterli kanıt yoktur.

Cıva Zehirlenmesinin Teşhisi

 Cıva zehirlenmesi teşhisi esasen kliniktir. Tanıya yardımcı olmak için kanda, idrarda ve saçta cıva seviyeleri test edilir. Kanda, idrarda veya saçta cıva bulunması klinik tanıyı doğrulasa da bu bölgelerdeki oranlar ile vücutta depolanan cıva miktarı arasında bir paralellik kurmak mümkün değildir. Bununla birlikte, 10 mg/dl’ye kadar olan kan cıva seviyeleri genellikle normal kabul edilir. 10-15 ng/ml hafif yükselme anlamına gelir ve 50 ng/ml’den fazla ağır cıva maruziyeti anlamına gelir. Ancak bu seviyelerin civa maruziyetinin ciddiyetine ve süresine bağlı olarak değiştiği unutulmamalıdır.

Cıva Detoksu 

Cıvanın vücuttan atılmasına yardımcı olan prosedürlere cıva detoksifikasyonu denir. Detoksifikasyon doktorlar tarafından çeşitli şelatörler (metal bağlayıcılar) kullanılarak yapılabilir. Bunun için en yaygın olarak kullanılan cıva bağlayıcı ajan dimercaprol veya BAL (British Anti Lewisite) olarak adlandırılır ve oral veya intravenöz olarak kullanılabilir. Bazı ülkelerde reçetesiz ve çok az yan etkisi olmasına rağmen, bu ilaç doktor gözetiminde kullanılmalıdır.  Hafif cıva zehirlenmesi durumunda cıvayı vücuttan atmanın basit yöntemleri vardır. Hafif cıva maruziyeti (kanda <15ng/ml) durumlarında bu yöntemlerin kullanılması tercih edilir. Cıvaya ciddi şekilde maruz kalma, bir doktor gözetiminde tedavi edilmelidir.